Kult, jakim chrześcijanie otoczyli żyjącego w IV w. żołnierza, mnicha i biskupa, zaowocował mnóstwem świątyń pod jego wezwaniem. W samej tylko Francji badacze naliczyli ich 3667! W diecezji gliwickiej to w większości budowle, które zastąpiły pierwotne kościoły w parafiach św. Marcina o wielowiekowej historii.

Świadek średniowiecza

Wyjątkiem są Stare Tarnowice, gdzie zachowała się dawna świątynia, ufundowana (prawdopodobnie) przez rycerza Sambora ok. 1400 roku. To przykład z przełomu architektury romańskiej i gotyku, przekształconej w baroku przez ród Hunter von Grandon według projektu Mikołaja Kołodzieja. W 1707 r. powiększono prezbiterium, od północy dobudowano kaplicę św. Anny i św. Wacława i wykonano polichromie. Kościół poświęcił sufragan krakowski Michał Szembeka 10 czerwca 1708 r. Dalsze przebudowy nastąpiły w XVIII i XIX w. Z chwilą wybudowania za czasów ks. proboszcza Ludwika Spohra, z fundacji hrabiego Guido Henckel von Donnersmarcka, nowego kościoła parafialnego (1899–1902) w formie trójnawowej hali według projektu Ludwika Schneidera, w 1909 r. zabytkowy obiekt zamknięto z uwagi na zły stan techniczny. Dziś, dzięki kontynuowanym remontom i konserwacjom, jest regularnie udostępniany turystom i odbywają się w nim wydarzenia kulturalne.

Ku współczesności

W Cieszowej ocalał jedyny w diecezji drewniany kościół św. Marcina. Wcześniej była tu kaplica świętego, wzmiankowana w 1679 r. Świątynia z 1751 r. jest konstrukcji zrębowej, z wieżą konstrukcji słupowej, trójbocznym prezbiterium i zakrystią z lożą kolatorską na piętrze. Uroku budowli dodają otaczające ją soboty, kryte gontem. We wnętrzu zwracają uwagę ozdobne słupy pod chórem muzycznym i barokowe wyposażenie z XVIII w. W Stanicy pierwszy, drewniany kościół św. Marcina wzmiankowany jest już w 1264 r. Rozebrano go po powstaniu murowanej świątyni (1800–1804), wzniesionej z inicjatywy Bernarda Andreasa Galbiersa, ostatniego opata klasztoru w Rudach. Inspektorem budowy był cysters Gregor Walentin, a jej mistrzem Jan Langer z Raciborza. Kościół reprezentuje styl klasycystyczny. Parafia w Paczynie pierwszą świątynię datuje na drugą połowę XIII w. Do początku XIX w. przetrwała tam druga z kolei budowla z 1506 r. o drewnianej nawie i murowanym prezbiterium. Pozostała po niej jedynie wolnostojąca dzwonnica konstrukcji słupowej z izbicą. Kościół zaś rozebrano (po ostatnim nabożeństwie 27 kwietnia 1931 r.), a na jego miejscu – dzięki ofiarności wiernych i zaangażowaniu ks. proboszcza Karola Schittko – w rekordowo krótkim czasie postawiono nowy, którego konsekracja odbyła się 8 listopada tegoż roku. Autorem projektu modernistycznej, trójnawowej bazyliki był Theodor Ehl z Bytomia. To jak dotąd najmłodszy kościół św. Marcina w diecezji.

Autorka jest konserwatorem zabytków diecezji gliwickiej.