Przed wojną Toszek miał około 3,5 tys. mieszkańców, Żydów było kilkadziesiąt. – Wszyscy żyliśmy dobrze i spokojnie dopóki nie przyszły hitlerowskie czasy – wspomina Joanna Pacuła. – Ja bawiłam się z żydowskimi dziećmi, a rodzice chodzili na zakupy do ich sklepów.

Rodzinny dom Joanny Pacuły stał nieopodal synagogi, dziś to ul. Piastowska. Pani Joanna mieszka tam do tej pory. Synagogę wybudowano w 1836 roku i do dziś zachowała się na kilku zdjęciach.

Z niemieckich archiwów wynika, że synagoga w Toszku podpalona została 10 listopada, około 2 godz., a ogień pojawił się wewnątrz. Podczas „nocy kryształowej” naziści zdemolowali jeszcze w Toszku trzy żydowskie sklepy i aresztowali kilkudziesięciu Żydów. – Rozbitego szkła nie pamiętam. Ale do dziś mam przed oczami czarne napisy „Jude”, które pojawiły się na należących do Żydów domach – wspomina pani Joanna. Pomimo upływu lat pamięć jej nie zawodzi. – Płakaliśmy, gdy całe rodziny żydowskie wsiadały do dużych samochodów. Dopiero potem się dowiedzieliśmy, że wywożono ich do obozów koncentracyjnych.

Spalone ruiny synagogi stały w Toszku do lat 60. ubiegłego wieku, potem je rozebrano.

Dokładnie w rocznicę tragicznych wydarzeń 9 listopada br., w miejscu, gdzie stała spalona synagoga, odsłonięto pamiątkową tablicę. Jej fundatorem jest Grzegorz Kamiński, mieszkający w Toszku nauczyciel, od lat pasjonujący się historią śląskich Żydów. – Nie mówię swoim uczniom, że synagogę w Toszku spalili Niemcy. To zrobili Niemcy hitlerowscy. Bo przecież do czasu nazizmu w Toszku i tylu innych miejscowościach historię wspólnie tworzyli Niemcy, Polacy i Żydzi, zawsze w zgodzie – podkreślił Grzegorz Kamiński, który odsłonił tablicę z burmistrzem Toszka Grzegorzem Kupczykiem. – Niech ta tablica będzie symbolem nowej Europy, otwartej i tolerancyjnej, na zawsze wolnej od uprzedzeń – powiedział burmistrz Toszka.

Z okazji odsłonięcia tablicy na zamku w Toszku odbyły się prelekcje Dariusza Walerjańskiego „Noc kryształowa na Górnym Śląsku” oraz Grzegorza Kamińskiego „Żydowskie dziedzictwo powiatu gliwickiego”.