Być przygotowanym

Z okazji 25. rocznicy rozpoczęcia odbudowy Pocysterskiego Zespołu Klasztorno-Pałacowego w Rudach przedstawiamy skarby Starego Opactwa i bazyliki.

Epitafium opatów Jana V Dorna i Wawrzyńca Merkla, 1617 r.
Anna Szadkowska

Odwiedzając cmentarze, spotykamy czasem nagrobki, na których oprócz danych pochowanej tam osoby wypisane są też imię i nazwisko, obok których widnieje tylko data urodzenia. Praktyka fundowania grobowców za życia znana jest od wieków i zawsze skłania do refleksji. Takie przejmujące świadectwo gotowości na dzień odejścia z tego świata zachowało się także w rudzkiej bazylice. Pochodzi z XVII wieku.

Na znak pamięci

To epitafium Jana V Dorna, opata cystersów w Rudach w latach 1608−1616, ufundowane w 1617 roku przez jego następcę na urzędzie, którym był Wawrzyniec Merkel (1616−1623). Obaj pochodzili z Nysy, a za ich rządów klasztor prosperował bardzo dobrze. Było to tuż przed ogromem zniszczeń, jakie przyniósł czas wojny trzydziestoletniej (1618−1648), zwłaszcza najazdy w 1621, 1626 i 1642 roku.

Opat Merkel pod koniec swego życia nie przewidywał nadciągających trzech dekad nieszczęścia, lecz wzorem tradycji zapoczątkowanej w konwencie XVI-wiecznymi epitafiami opatów Mikołaja i Marcina kazał wmurować w północną ścianę kościoła od strony chóru, na wprost bocznego wejścia, potężną płytę nagrobną z piaskowca (210 × 97 cm). Pragnął tu upamiętnić swojego poprzednika i siebie, dlatego w dolnej części płyty widnieje płaskorzeźbiona scena dwóch zakonników ze złożonymi do modlitwy dłońmi, klęczących przed Chrystusem na krzyżu, a pomiędzy nimi – ich kartusze herbowe. Oprócz piastowskiego orła pośrodku i monogramu MORS macierzystego opactwa Morimond, przedstawiają one psa (symbol wierności) w tarczy po lewej stronie, a po prawej – motyw trzech osób.

Uporządkuj swoją drogę

Reszta dekoracji to bogate inskrypcje wykute kapitałą humanistyczną. Najpiękniej prezentuje się otaczająca epitafium bordiura. W całości wypełnia ją biblijny cytat: „JA WIERZĘ, WYBAWCA MÓJ ŻYJE! W DNIU ZMARTWYCHWSTANIA POWSTANĘ Z ZIEMI. W CIELE MYM ZOBACZĘ BOGA, MEGO ZBAWCĘ” (Hi 19,25) i data: „W ROKU 1617, DNIA 25 STYCZNIA”. Na wydzielonej na płycie tablicy ulokowano informację o latach życia, posługi na urzędzie opata i dacie śmierci Jana V Dorna z Nysy, zakończoną wezwaniem: „TY KTÓRY TO CZYTASZ, POMÓDL SIĘ O SPOKÓJ JEGO DUSZY ORAZ O DAR NIEBA. DOPÓKI ŻYJESZ, UPORZĄDKUJ SWOJĄ DROGĘ DO ŚMIERCI” oraz analogiczne dane, przygotowane z myślą o opacie Wawrzyńcu Merklu jeszcze za jego życia. Luki w tekście uzupełniono po śmierci zakonnika (w sposób niedorównujący pierwotnemu wzorowi, mało widoczne). Najbardziej poruszająca jest kończąca inskrypcję formuła: „HOSPES HODIE FIERI POTEST QUICQUID UNQUAM POTEST” nawołująca do czujności: „Przechodniu! Dziś może się stać to, co raz jeden [na pewno] się stanie” (tłum. ks. Piotr Górecki).

Więcej tekstów na: gliwice.gosc.pl w zakładce „25 lat odbudowy opactwa w Rudach”.