Region. Ruszyły prace nad wnioskiem o wpisanie "barbórki" na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. 19 listopada konsultacje w tej sprawie

Barbara Hobzda /Radio eM /Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej

publikacja 18.11.2022 06:18

Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej we współpracy z różnymi instytucjami i pasjonatami rozpoczyna starania o wpisanie na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego unikatowych na skalę świata górniczych tradycje kopalni kruszcowych na ziemi tarnogórskiej czyli "barbórki".

Region. Ruszyły prace nad wnioskiem o wpisanie "barbórki" na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. 19 listopada konsultacje w tej sprawie

Kluczowym etapem prowadzącym do stworzenia niezbędnego wniosku są konsultacje społeczne. Otwarte spotkanie odbędzie się w sobotę, 19 listopada 2022 r. w sali kinowej Zabytkowej Kopalni Srebra przy ul. Szczęść Boże 81 w Tarnowskich Górach. - Mówi Grzegorz Rudnicki ze Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej:

Harmonogram sobotniego spotkania:

10.00 – 10.30 – Wprowadzenie – czyli czym jest niematerialne dziedzictwo kulturowe, oraz Krajowy inwentarz ,,żywego’’ dziedzictwa? Agata Mucha – Koordynator ds. Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego, Pracownia Terenowa NID w Katowicach

10.30 – 11.00 – omówienie charakteru i historii Kultu św. Barbary oraz uroczystości Barbórkowych przedstawiciel SMZT

11.00 – 11.30 –  dyskusja, pytania, wybór przedstawiciela depozytariuszy.

11.30 – 12.30 – debata oraz wypracowanie roboczej struktury wniosku.

W Mieście Gwarków wiele się zaczęło. Kult św. Barbary i jedno z pierwszych bractw patronki górników, turystyka industrialna dzięki tzw. Złotej Księdze, Bergfesty i oczywiście uruchomienie pierwszej na Górnym Śląsku maszyny parowej typu Newcomen i pierwszej na kontynencie europejskim typu Watt-Boulton, które były impulsem do zapoczątkowania wielu zwyczajów i tradycji kultywowanych po dziś dzień. Górnikom nadal patronuje św. Barbara, a 4 grudnia świętowana jest barbórka (i to nie tylko na Górnym Śląsku, bo w Stanach Zjednoczonych jest to National Miners’ Day, w Australii National Mining Day, a w Indiach National Coal Miners’ Day). W starania dotyczących wpisu na listę może teraz włączyć się każdy poprzez udział w konsultacjach. - Mówi Grzegorz Rudnicki ze Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej:

Region. Ruszyły prace nad wnioskiem o wpisanie "barbórki" na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. 19 listopada konsultacje w tej sprawie  

Rys historyczny

Kult św. Barbary rozpoczął się w Tarnowskich Górach. Okazuje się, że patronka dobrej śmierci miała w mieście gwarków sporą rzeszę wyznawców. Odpowiedzialni za ten stan rzeczy byli jezuici, którzy przybyli do Tarnowskich Gór pod koniec XVII w. Jak donoszą kroniki, to właśnie zakonnicy mieli zainspirować powstanie bractwa św. Barbary już w 1721 roku, przy tarnogórskiej parafii Piotra i Pawła.  Ówczesny proboszcz parafii, ksiądz Andrzej Augustyn Ziebrowski napisał z tej okazji do Stolicy Apostolskiej list z prośbą o oficjalne zatwierdzenie istniejącego już bractwa. W międzyczasie rozpoczął on wraz z opiekunami kościoła, którymi byli okoliczni właściciele ziemscy i górnicy, budowę przykościelnej kaplicy ku czci świętej. Ukończono ją w roku 1730.

Kilkanaście lat do przodu, bo w 1747  r. do Miasta Gwarków, z przystankiem w Krakowie, dotarły dobre wieści ze Stolicy Apostolskiej. Papież Benedykt XIV w specjalnej bulli uznał istnienie bractwa, zatwierdzając jego statut. Miejscowi uznali, że ogłoszenie tej dobrej nowiny w zwykłą niedzielę nie przystoi, dlatego zdecydowali, że bullę ogłoszą w święto Wniebowzięcia, czyli 15 sierpnia. Nie wiemy niestety, jak wyglądała owa uroczystość. Wiemy natomiast, że 5 dni wcześniej proboszcz dokonał aktu darowizny dla bractwa,  zapisując mu część własnej ziemi na konieczne wydatki. Wyraził przy tej okazji pragnienie, aby istniało ono zawsze.

16 lipca 1784 roku w szybie Rudolphine odkryto złoża rud srebronośnych. Wkrótce potem na miejscu założono Królewską Kopalnię Fryderyk, uruchomiono także pierwszą w regionie maszynę parową. Oba momentu uważa się nie tylko za początek drugiej tarnogórskiej rewolucji górniczej, symboliczny start europejskiej rewolucji przemysłowej, ale także prapoczątek przemysłowego Górnego Śląska, jaki znamy dziś.

Na pamiątkę lipcowego odkrycia górnicy spotykali się przy usypanym na miejscu kopcu przez ponad sto lat. W nawiązaniu do tego wydarzenia od kilku lat w mieście organizowana jest Barbórka w środku lata. Bo Bergfest czyli święto górnicze – jeszcze nie jako barbórka – obchodzono w Tarnowskich Górach już w końcu XVIII wieku w połowie lipca.

Pamięć o św. Barbarze w świadomości mieszkańców Tarnowskich Gór i okolic jest mocno zakorzeniona.  Nic więc dziwnego, że w wielu miejscach powiatu tarnogórskiego spotkać można patronkę dobrej śmierci w różnych postaciach, albo w firmie obrazów, albo rzeźb. Wiele wizerunków zostało utrwalonych w publikacjach – np. św. Barbarę z herbem Tarnowskich Gór umieścił w Bürgerliche Heraldik dr Paul Knotel, natomiast w Jednodniówce Wydanej Przez Związek Propagandy Województwa Śląskiego w 1938 r. widzimy zdjęcie rzeźby św. Barbary z Koszęcina.

Zacznijmy jednak od podziemi! Figura patronki górników znajduje się na głębokości 40 m, na trasie turystycznej jednej z najciekawszych atrakcji regionu Zabytkowej Kopalni Srebra – miejsca światowego dziedzictwa UNESCO. Figurę poświęcono 4 grudnia 2019 r. na nadszybiu, podczas tradycyjnej barbórki organizowanej przez Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej.

Na powierzchni patronkę górników odnajdziemy w wielu lokalizacjach jak choćby w kościele pw. Św. ap. Piotra i Pawła, gdzie znajduje się obraz św. Barbary oraz pochodząca z 1730 r. kaplica ku czci świętej. Udając się do Muzeum w Tarnowskich Górach zobaczyć można XIX-wieczny obraz ze świętą Barbarą z przemysłowym górniczym krajobrazem miasta. Kolejny wizerunek znajduje się w parafii pw. Przemienienia Pańskiego w Bobrownikach Śląskich, dzielnicy Tarnowskich Gór. W dzielnicy tej znajduje się również kapliczka ku czci świętej Barbary. Wybudowano ją w 1981 r. staraniem Komisji Zakładowej NSZZ Solidarnośc i byłej dyrekcji kopalni odkrywkowej dolomitu. Kapliczka znajduje się w okolicy tzw. kanionu tarnogórskiego przy linii Kolei Wąskotorowej.

Św. Barbarę odnajdziemy również w gminie Zbrosławice, a dokładnie w kościele św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Karchowicach, a także w koście pw. Wniebowzięcia NMP w Miasteczku Śląskim.

Garść faktów historycznych potwierdza, że tarnogórskie górnicze tradycje to wartości, które trzeba chronić. Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego prowadzi Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego wspólnie z Narodowym Instytutem Dziedzictwa. Obowiązek ochrony i inwentaryzacji tradycji, zwyczajów, czy też umiejętności związanych z tradycyjnym rzemiosłem nakłada na państwo konwencja UNESCO z 2003 roku. Obecnie na liście znajdują się  64 zjawiska,  są to m.in.: polonez, jako polski taniec, umiejętność ręcznego malowania wzoru opolskiego i Pochód Lajkonika.