Chrzest święty to pierwszy i podstawowy sakrament. Łączy wszystkie wyznania chrześcijańskie. Ikonografia z nim związana wywodzi się z wczesnochrześcijańskich baptysteriów, gdzie na mozaikach i freskach przedstawiano symbole biblijne. Jednym z ulubionych motywów wystroju baptysterium była scena chrztu Chrystusa w Jordanie, jako pewien paradygmat chrztu chrześcijańskiego. Wydaje się, że i dziś ten wizerunek jest najpopularniejszy.

Często zdobi chrzcielnice, jak choćby w gliwickiej katedrze w postaci rzeźby autorstwa Stanisława Brachmańskiego. Jednak w pierwszych wiekach sztuka sakralna wykreowała inne symbole, pełne treści teologicznych dotyczących sakramentu chrztu. Warto je odkryć.

Jeleń u wodopoju

Ciekawy przykład symboliki chrzcielnej, sięgający wczesnochrześcijańskich przedstawień, zachował się wśród witraży kościoła św. Marcina w Paczynie (1931 r.). W jednym z okien nawy króluje majestatyczny jeleń pochylony nad strumieniem. Wizerunki łani bądź jelonka pijących ze źródła stały się popularne w baptysteriach w IV w. Nawiązywały do Psalmu 42: „Jak jeleń (łania) pragnie wody ze strumieni, tak dusza moja pragnie Ciebie, Boże”. Św. Augustyn komentując, mówi tu o jeleniu jako symbolu poszukiwania Boga i wzajemnej pomocy: „U Boga jest źródło życia, źródło niewyczerpane (…). Biegnij do źródła, pożądaj źródła, biegnij jak jeleń. Co znaczy jak jeleń? Nie opóźniaj się w biegu, biegnij rączo, żywo pożądaj źródła”. Spragniony jeleń wyobraża zatem chrześcijanina zanurzającego się w łaskach Zbawiciela. A płynący nurt to źródło życia: woda chrzcielna. O uroku tego wizerunku decyduje dynamika pragnienia, tęsknota, ruch. Trudno orzec, dlaczego wizerunki jeleni w roli symbolu chrzcielnego nie są dziś popularne, a wręcz zaginęły. Unikatowy okaz w Paczynie wart jest zatem szczególnej uwagi, jak zresztą wszystkie witraże tutejszej świątyni, będące dziełem Ludwiga Preckela z Kolonii.

Pięć znaków

Na przestrzeni wieków artyści w różny sposób próbują ukazać siedem sakramentów. Czasem wpisują symbole w formy medalionów, opasujących np. łuk tęczowy. Sakramenty to wciąż wdzięczny motyw witrażowy; zdobią m.in. okna w kościele Ścięcia św. Jana Chrzciciela w Pilchowicach. Chrzest symbolizuje tu pięć elementów, odgrywających znaczącą rolę w trakcie obrzędu: woda chrzcielna, znak krzyża, krzyżmo, gromnica (świeca chrzcielna) i biała szata. Te właśnie znaki są na witrażu, skrywając misterium sakramentu w eleganckiej kompozycji. Uderzający spokój w porównaniu ze sceną z pragnącym jelonkiem. Jednak obydwa typy przedstawień to obrazy tej samej tajemnicy. Autorka jest konserwatorem zabytków diecezji gliwickiej