Kim są ci trzej...?

W Biblii jedyną informację o zagadkowych wędrowcach podał św. Mateusz (2,1-12). Opowiadanie ma zasadnicze znaczenie teologiczne. Ukazuje, że Jezus od momentu urodzenia jest zapowiedzianym Mesjaszem i że Jego misja jest uniwersalna, ogólnoświatowa. Pokłon mędrców jest symboliczną zapowiedzią uznania przez świat pogański w Jezusie Boskiego pomazańca i władcy wszystkich narodów. Ewangelista nie podał liczby mędrców. Wczesne przedstawienia, np. malowidła w katakumbach rzymskich, przedstawiają ich dwóch, czterech lub sześciu; u Syryjczyków i Ormian występuje ich nawet dwanaście! Stopniowo jednak wykształcił się typ wizerunku trzech mędrców, co wiąże się z podaną w Ewangelii liczbą darów. Znaczenie miała też symbolika liczby 3, oznaczająca doskonałość.

Temat Trzech Króli zainspirował mnóstwo plastycznych interpretacji. W zależności od epoki przedstawiano ich jako ludzi Wschodu w barwnych, często perskich szatach, niekiedy w postaci skromnych wędrowców, a najczęściej jako królów (korony pojawiają się ok. X wieku), w pełnych przepychu strojach, otoczonych orszakiem. W chrześcijańskiej tradycji stali się oni „primitia gentium”, tzn. pierwszymi spośród pogan, którzy rozpoznali Pana i oddali Mu cześć. Wraz z rozwojem kultu znaczenie postaci nabierało głębi. Dopatrywano się w nich symbolu trzech „pierwotnych ras” ziemi, wywodzących się od synów Noego; trzech kontynentów: Europy, Azji i Afryki; trzech stanów ówczesnego świata (kapłanów, wojowników, wytwórców), trzech momentów ludzkiej egzystencji (młodości, dojrzałości, starości), wreszcie – trzech aspektów czasu: przeszłości, teraźniejszości przyszłości.

Około VIII wieku królowie otrzymali imiona: perskie Kacper, od gizbar: dostojny, wspaniały; hebrajskie Melchior (Melek or: „Bóg jest moją światłością”) i semickie Baltazar (Beltszassar: „niech Bel (bóstwo) chroni króla”). Najczęściej Kacper jest przedstawiany jako ofiarujący mirrę Afrykanin, Melchior jako dający złoto Europejczyk, a Baltazar jako król azjatycki przynoszący kadzidło.

Współczesne orszaki

W diecezji gliwickiej bliższe naszym czasom przedstawienie hołdu Trzech Króli znajdziemy w kościele Świętej Rodziny w Bytomiu-Bobrku. Monarchowie są tu wmieszani w tłum adorujący Dzieciątko na witrażu Bożego Narodzenia. Eksponowana w poprzednich wiekach odrębność sceny ustępuje ogólnej radości z narodzin Zbawiciela. Ale taka wydaje się być rola symbolicznych królów: z czasem dać się otoczyć tłumowi „wszystkich narodów”. Im tylko przypadła w udziale rola bycia pierwszymi w pochodzie wszystkich pokoleń, zmierzającego aż do dnia, gdy „przyjdą wszystkie narody i padną na twarz” przed Panem. • Autorka jest konserwatorem zabytków diecezji gliwickiej